...
1- مرور قسمت های پیشین
در قسمت اوّل از سلسله نوشتار حاضر، بیان شد که درمان ناکارآمدی، منطقاً نمی تواند از «راهکار عملیاتی» آغاز شود، زیرا چنانچه فرد یا جامعه ای دچار معضل ناکارآمدی باشد، برنامۀ «رفع ناکارآمدی» آن فرد یا جامعه نیز «ناکارآمد» خواهد بود. بنابراین، «کارآمد شدن» یک فرد یا جامعۀ «ناکارآمد»، پیش از دست زدن به «اقدام و عمل»، مستلزم تحقق یک تحوّل درونی است.
در قسمت دوّم، تحوّل مورد نظر از سه دیدگاه مختلف تشریح شد که به طور مختصر می توان آن را «نوشیدن داروی تلخ»، «توبه»، «یقظه» یا همان «پذیرش مسئولیت خود در حصول وضعیّت نامناسب موجود» دانست.
در قسمت سوّم، توضیح داده شد که هر چه اشتباه های گذشته، بیشتر، خسارت های ناشی از آنها، شدیدتر و دامنۀ افراد خسارت دیده، گسترده تر باشد، به همان نسبت، داروی تحوّل آفرین مورد نظر نیز تلخ تر خواهد بود.
در قسمت چهارم، پیچیدگی های پرسش «چه کسانی باید داروی تلخ را بنوشند؟» در هنگامی که متحوّل شدن یک جامعه مدّ نظر باشد مورد بررسی قرار گرفت (و البته به علّت طولانی شدن متن، به ناچار، نیمه کاره ختم شد).
مطالب مطرح شده در قسمت های قبلی عمومیت داشته و ناظر بر یک جامعۀ خاص نبودند و هنوز به چگونگی کارآمد شدن ایران پرداخته نشده است. در این قسمت، از مسیر اصلی بحث اندکی فاصله گرفته و مطلب کوتاهی در خصوص ایران مطرح شده است. اگرچه محتوای قسمت حاضر نیز در راستای موضوع کلّی سلسله نوشتار است، امّا به منظور حفظ اختصار، تحلیل ارتباط این قسمت با کلیّت بحث، به خوانندگان واگذار می شود.
2- مشاهدات عجیب یک آدم فضایی که با فاصله های کوتاهی به ایران سفر می کند!
اگر یک آدم فضایی در برهه های مختلف تاریخ سرزمین مان به کشور ما بیاید متوجه می شود که در فاصلۀ هر دو برهۀ کوتاه مدّت تاریخی، بخشی از جامعه غیب می شوند، زیرا در هر بار حضور در جامعه متوجه می شود که تمامی مردم، چنان انگشت اتّهام خود را مسلّح کرده و به دنبال مقصّر اشتباه رخ داده در برهۀ گذشته می گردند؛ گویی عدّۀ قابل توجّهی که در آن دوران با تمام وجود از تصمیم اشتباه مورد نظر حمایت و پشتیبانی می کردند غیب شده اند!
آدم فضایی مورد نظر که در روز 28 مرداد 1332 با چشمان خود دیده بود که علاوه بر معدود نظامیان و اوباشان مزدور دربار، بخش قابل توجّه و تأثیرگذاری از مردم (شامل مریدان و مقلّدان آن دسته از روحانیان که ضدّ مصدّق شده بودند و همچنین، کسانی که تحت تأثیر تبلیغات رسانه های درباری، مصدّق را مقصّر مشکلات اقتصادی شناخته بودند) بر علیه دولت به خیابان ها ریخته، مرگ بر مصدّق سر داده و در پایان روز، شکست دولت ملّی را جشن گرفته بودند، در حضور بعدی با تعجّب مشاهده کرد که همگان، واقعۀ آن روز را کودتا (که به معنای تغییر دادن دولت در بیخبری مردم، به صورت بی سر و صدا و نگهانی توسّط نظامیان است) نامیده و باعث و بانی آن را لعن و نفرین می کنند، لذا با خود فکر می کرد که: «مردمی که دیروز مرگ بر مصدّق می گفتند کجا هستند؟ آیا غیب شده اند؟»!
آدم فضایی مورد نظر که در سال های پس از انقلاب نیز به ایران آمده و غلیان حسّ انتقام گیری در مردم و حمایت و خوشنودی بخش عمده ای از آنها از اعدام ها، تخریب ها (تخریب مجسمه ها و مقبره های مربوط به رژیم سابق) و تسخیرها (مانند تسخیر سفارت آمریکا) را مشاهده کرده بود، در سفرهای بعدی با تعجّب می دید که انگشت های اتّهام همگان مسلّح شده و لعن و نفرین است که نثار باعث و بانی آن اتّفاقات می شود، لذا با خود فکر می کرد که: «آیا مردمانی که دیروز حامی انتقام، اعدام، تخریب و تسخیر بودند، غیب شده اند؟»!
آدم فضایی مورد نظر که در زمان جنگ نیز آمده و مشت های گره کرده و رگ های از گردن بیرون زدۀ مردم هنگام فریاد کشیدن شعارهای «جنگ، جنگ تا پیروزی»، «یا مرگ یا پیروزی»، «کربلا، کربلا ما داریم می آییم» و امثال آن را دیده بود، در بازگشت دوباره پس از غیبتی کوتاه مدّت، فقط انگشت های اتّهام طلبکارانی را می دید که بیرحمانه به دنبال مقصّر شروع و ادامۀ جنگ می گشتند، و لذا با خود به فکر می رفت که: «آن همه مردمی که با شور و هیجان وصف ناشدنی از ادامۀ جنگ حمایت می کردند، کجا رفته اند؟ آیا غیب شده اند؟»!
یک بار دیگر که آدم فضایی آمده بود، می دید که چگونه عدّۀ زیادی به پشتوانۀ استدلال های مختلفِ محترم، در انتخابات شورای شهر شرکت نکردند و در نتیجه نمایندگان یک جناح خاص با آراء بسیار پایین به شورای شهر تهران راه یافتند. آدم فضایی دید که نمایندگان آن جناح خاص، آن یک نفر را (که مطابق استدلال های محترم تحریم کنندگان انتخابات شورا نمی بایست با سایرین اختلاف محسوسی داشته باشد) به عنوان شهردار برگزیده و راه او را برای رسیدن به موقعیت های تأثیرگذار بالاتر باز کردند. آدم فضایی همچنین دیده بود که در انتخابات ریاست جمهوری بعدی، عدّۀ زیادی با این استدلال که «او از جنس مستضعفان و محرومان است»، «او مفسدان و رانت خواران را رسوا کرد»، «او همان قهرمانیست که همیشه منتظر آمدنش بودیم؛ می دانستیم که بالاخره می آید و ما را نجات می دهد» و غیره (استدلال هایی که پیش از این نیز بخش عمدۀ مردم بارها و بارها با استناد به آنها پشت سر اشخاصی گرد آمده بودند)، به آن یک نفر رأی دادند و تا چندین سال نیز حرفها و کارهایش را با شور و شعف دنبال می کردند، امّا در بازگشت دوباره، می دید که انگشت های اتّهام باز هم مسلّح شده و فحش و ناسزاست که نثار آن کسانی می شود که آن یک نفر را بر سر کار آورده و بدین وسیله موجب شدند مشکلاتی مانند تورم، بیکاری، مفاسد اقتصادی، دروغ و غیره، صد چندان شود! لذا آدم فضایی باز هم با تعجّب از خود می پرسید که «مردمانی که موجبات مطرح شدن، رأی آوردن و یکّه تازی آن یک نفر را فراهم آوردند، کجا هستند؟ آیا غیب شده اند؟»!
3- نمونه های بیشمار دیگری که از بیان آنها صرف نظر شد
خوانندگان عزیز می توانند نمونه های بسیار دیگری که در آنها با چشم خود شاهد تبدیل شدن «حامیان از یک تصمیم» (یا لااقل بی تفاوت ها نسبت به آن تصمیم) به «شاکیانی که به دنبال مقصران آن تصمیم می گردند» بوده اند را به فهرست بالا اضافه کنند.
یکی از قالب هایی که همواره در شعارهای برهه های حسّاس تاریخی نزدیک به یکدیگر ایران به کار برده می شود، قالب «مرگ بر ...» است. از نقطه نظر نوشتار حاضر، هم صدا شدن مردم در گفتن «مرگ بر»، این را می رساند که عموم مردم در چنین مواقعی -که اتّفاقات پیش آمده خسارت بار بودن تصمیم های گذشته را بر ملا کرده است- خود را در اتّخاذ آن تصمیم های اشتباه کاملاً بی تقصیر دانسته و لذا شخص یا اشخاص معدودی را به عنوان «تنها مقصّران»، لعن و نفرین می کنند و خواهان حذف آنها از جامعه هستند، حتّی اگر خودشان آن افراد را برگزیده، پشت سر آنان گردآمده و کرامات و معجزاتی برایشان ساخته باشند.
راستی! در خصوص فقر و فلاکت های ناشی از «شکست دولت مصدق»، «انتقام گیری های پس از انقلاب»، «آغاز و ادامۀ جنگ»، «بر سر کار آمدن آن یک نفر» و غیره و غیره، چه کسانی باید داروی تلخ را نوشیده، مسئولیت خود را پذیرفته و زندگی دوباره ای را شروع کنند؟ اگر آن افراد، اشتباه خود را نپذیرفته، عبرت نگرفته و از این وقایع، درس نگیرند، با عوض شدن رؤسا و سردمداران، چه چیزی تغییر خواهد کرد؟!
چنانچه این مطلب را مفید می دانید، لطفا بازنشر دهید.
تاریخ انتشار در کانال وحید احسانی: 1397/06/02
قسمت اوّل) ناکارآمدی: معضلی بدون «راهکار عملیاتی»!
قسمت دوّم) درمان ناکارآمدی مستلزم یک تحوّل درونی است.
قسمت سوّم) «پذیرش مسئولیت خود» چقدر سخت است؟
چهارم) چه کسانی باید داروی تلخ را بنوشند؟
«ادامه دارد»