...

Июль ойида бошқа агротехник тадбирлар билан бир қаторда ғўзани зараркунандалардан ҳимоя қилиш чораларига катта эътибор бериш талаб этилади. 

  Бу муддатда ғўза ҳосилдорлигига ўргимчаккана ва кўсак қурти жиддий зарар етказади. Илмий асосланган башорат маълумотларига кўра, июль ойида хавфли сўрувчи зараркунанда – ўргимчаккананинг деярли барча ғўза майдонларида ривожланиши ва тарқалиши кутилмоқда. Бу йилги иқлим шароити ўргимчаккананинг кўпайишига қулайлик яратмоқда. 

   Июль ойида дала атрофидаги бегона ўт ва тутқаторларда ривожланган каналар ғўза пайкалларига кўчиб ўта бошлайди. Одатда ушбу зараркунанда шамол ёрдамида, ўргимчак иплари воситасида, шунингдек иш қуроллари ва техника воситалари орқали тарқалади. Ўргимчаккананинг дастлабки авлодлари бегона ўтларда, айниқса қўйпечакда ривожланади. Бегона ўтлар қуриб дағаллашгандан кейин ғўза ниҳолларига тухумини қўя бошлайди. 

 Шу боис дастлаб ғўза ва бошқа экинларнинг чекка томондагилари зарарланади, чунки йўл чанги ўргимчаккана ипларига ўрнашиб, уларни табиий кушандалардан ҳимоя қилади ва қўлланилган кимёвий препаратларнинг самараси паст бўлади. Ўргимчаккана, айниқса, ўрта толали ғўза навларини кучли зарарлайди. 

 Ўргимчаккана асосан баргларнинг орқа томонига жойлашиб олиб баргни жуда ингичка кулранг ўргимчак иплари билан ўрайди. Зарарланган баргларнинг устки томонида унда-бунда оч тусли, қаттиқ зарарланган жойларида эса қўнғир ва қизғиш доғлар пайдо бўлади. Кучли шикастланган барглар тўкилади, ўсимлик ялонғоч бўлиб қолади. 

 Ўргимчаккананинг зарар етказиши унинг ғўзага тушиш муддати ва ўсимликларда қанча вақт яшашига боғлиқ, яъни қанча барвақт тушса шунча кўп шикаст етказади. Ўргимчакканага қарши унинг кўпайиш ўчоқларида 10 фоиз ўсимликлар барг пластинкасининг 5–25 фоизи кана билан қопланганда Омайт (Узмайт), 57% эм.к. – 1,5 л/га; Вертимек (Абалон, Алгамек, Голмектин, Даламектин), 1,8% эм.к. – 0,3–0,4 л/га; Дельтафос (Примаголд, Супержет), 36% эм.к. – 1,5 л/га миқдорида қўллаш тавсия этилади. Ўргимчаккана кучли тарқалган далаларга юқоридаги препаратларнинг бирортасига Ниссоран (Тетрасан, Энтосоран), 10% н.кук. (0,1 кг/га) ёки Ниссоран (Хексорун, Йоксоррун), 5% эм.к. (0,2–0,25 л/га) препаратларидан бирини қўшиб ишлатиш уларнинг самарасини янада оширади. 

   Бундан ташқари ўргимчаккана кўпайишининг олдини олиш мақсадида май ва июнь ойида гектарига 500–1000 тадан олтинкўз чиқарилган майдонларда яна 1000 донадан олтинкўз чиқариш яхши самара беради. Бу йилги иқлим шароитида кўсак қуртининг авж олиб ривожланиши кутилмоқда. 

  Fўза тунламининг биринчи авлоди эртаги экинлардан нўхат, тамаки, зиғир, помидор ва маккажўхорида ривожланади. Fўзага шоналаш даврида тухум қўя бошлайди. Капалаклар тухумларини асосан биттадан ғўза пояларининг учки қисмидаги ўсув нуқталари яқинидаги баргларга, шона, гулёнбаргчаларига ва шона ҳамда гул асосларига қўяди. 

  Шу билан бирга капалаклар ғўзаси ғовлаб ўсган сернам далаларни ёқтиради. Fўза тунламининг урғочиси 400 тадан 3000 тагача тухум қўяди. Ўсув даври мобайнида ғўза тунлами уч-тўрт авлод бериши мумкин. Fўзага тушган кўсак қурти пахта ҳосилини ва унинг сифатини камайтиради. Кичик ёшдаги қуртлар ғўзанинг юқори қисмидаги баргчаларнинг этини ейди ва унинг юқори қисмидаги ёш шоналар ва гулларни, катта ёшдагилари эса тугунчалар ва кўсакларни ейди.

  Зарарланган шона, гул ва тугунчалар қуриб, тўкилади. Кўсакларнинг шикастланган қисмларига сапрофит замбуруғ ва бактериялар тушиб, уларни чиритади. Ҳар қайси қурт ривожланиши давомида ғўзанинг 15–20 тагача шона, гул ва тугунчаларини йўқотади. 

 Fўза майдонларида зараркунандаларнинг ривожланиши, кўпайиши, яъни ғўза майдонларини фитосанитария ҳолати ҳақида аниқ маълумотга эга бўлиш кураш чора-тадбирларини самарали ўтказишнинг асосий омилидир. Бунинг учун биринчи галда дала назоратчиларининг ишини юқори савияда ташкил этиш лозим. Ҳар 50–100 гектарга биттадан дала назоратчиси бириктириб, ҳар кунги маълумот туман ўсимликларни ҳимоя қилиш гуруҳлари қошида ташкил этилган штабларда таҳлил этилиши ва зараркунанда аниқланган майдонларда ўтказиладиган тадбирлар белгиланиб, уни самарали ўтказишни ташкиллаштириш чоралари белгиланиши зарур. 

 Кўсак қуртининг ривожланиши ва унга қарши биологик кураш чораларини ўтказишнинг аниқ муддатларини белгилашда феромон тутқичлардан тўғри фойдаланиш лозим. Феромон тутқичлар ҳар 2 гектарга 1 донадан қўйилиши ва ҳар куни капалак тушиши таҳлил қилиниб, шунга асосан далага биомаҳсулот чиқарилиши зарур. 

   Республикамизда кўсак қуртига қарши биологик кураш усули яхши йўлга қўйилган ва тўғри қўлланса у юқори самара беради. Бунда аввало зараркунанданинг тухумига қарши трихограммадан самарали фойдаланиш зарур. 

 Трихограммани гектарига 1 граммдан кўсак қуртининг биринчи авлодига қарши феромон тутқичларга бир кечада 2–3 капалак тушганда 5–6, иккинчи авлодига қарши феромон тутқичларга бир кечада ўртача 1,5–2 капалак тушганда 3–4 кундан сўнг қўйилади. Ҳар гал биринчи қўлланишдан 5–7 кун оралатиб яна икки марта қўйилади. Жами кўсак қуртининг ҳар авлодига 15–18 кун мобайнида уч маротаба, яъни 3 г трихограмма қўйилади. 

 Чунки кўсак қуртининг тухум қўйиши 15–20 кун давом этади. Зараркунанданинг ҳар 100 ўсимликда ўртача 2 та қурти аниқланганда бракон паразити қўлланилади. Бракон 5–6 кун оралатиб уч маротаба (биринчиси 1–10; иккинчиси 1:5 ва учинчиси 1:10 нисбатда) қўйилади. Ҳар 100 ўсимликка 2 та қурт тўғри келганда бракон урғочисини сарфи биринчи маротаба 200, иккинчи маротаба 400, учинчи маротаба 200 донани ташкил этиши керак. 

   Ўртача 100 ўсимликда қурт сони ортиб бориши билан табиийки, бракон қўйиш миқдори ҳам ошиб боради. Қўйилаётган бракон сифатига эътибор бериш лозим, айниқса, урғочи ва эркак нисбати 1:1 бўлганда яхши самара олинади. Кўсак қуртига қарши ҳар 100 туп ўсимликда 8–10 та ёш қурт ва тухум топилса Аваунт (Александр, Далинка), 15% ли сус.к. (0,4–0,45 л/га); Дельтафос (Примаголд), 36% эм.к. (1,5 л/га); Политрин-К, 31,5% эм.к. (1 л/га); Люметрин, 12% эм.к. (1,5 л/га) препаратларининг бирортасини пуркаш тавсия этилади. Ишчи суюқлиги сарфи ўсимликнинг ҳолатига мос равишда гектарига 300–500 литр. 

@FERMER_UZBEKISTAN

Ш.Хўжаев, А.Саъдуллаев, З.Пўлатов

agro.uz