جهان کیارستمی در پمپیدو
ترجمه‌ی معصومه لاهیجی
مرکز «ژرژ پمپیدو» واقع در پاریس، با هم‌کاری شرکت MK۲ و بنیاد کیارستمی، در کنار مرور فیلم‌های عباس کیارستمی، نمایشگاهی از آثار این سینماگر با عنوان «دوست ما، کیارستمی، کجاست؟» برگزار کرده است.
کیوریتورهای این نمایشگاه، معصومه لاهیجی، سیلوی پرا (رئیس بخش سینمای پومپیدو) و فلوریان ابنر (رئیس بخش عکس پومپیدو) هستند.
معصومه لاهیجی، مترجم و هم‌کار عباس کیارستمی در یک دهه‌ی آخر عمرش، درباره‌ی انگیزه‌ی برگزاری این نمایشگاه می‌گوید: «هدف ما به نمایش گذاشتن تصویری متفاوت از او، نه صرفا به‌عنوان فیلم‌ساز بلکه به مثابه‌ی نمونه‌ای منحصربه‌فرد از یک هنرمند تمام‌عیار که نگاه کنجکاوش را در جستجوهای شاعرانه‌اش در شاخه‌های مختلف هنر، همیشه حفظ کرده است.
در واقع در غیاب کیارستمی، تلاش بر این است که این میراث هنری، به واسطه‌ی نگاه کیوریتور (طراح نمایشگاه) معرفی شود و مخاطب دعوت به جستجوی روح شاعرانه و خلاق کیارستمی شود.
بخش اول این نمایشگاه «درهای بدون کلید» نام دارد. در این بخش، مخاطب از طریق عکس درهایی که کیارستمی در طول حدود بیست سال ثبت کرده به جهان هنرمند وارد میشود.
در مجاورت این درها، اشعاری از کیارستمی با دست‌خط خود او، به نمایش گذاشته شده است. یکی از آن‌ها، انگار کنایه‌ای به شرایط امروز دنیا و به تعویق افتادن مکرر نمایشگاه در همه‌گیری کرونا دارد:
«چندشنبه است
امروز
از کدامین ماه،
در کدامین فصل،
از کدامین سال؟»
یکی دیگر از این اشعار با تاکید به رابطه‌ی غیرمقدس او با شعر، به شکل بازی «لی لی» روی زمین نوشته شده است: «ده پله،
یک پاگرد،
کسی در نگشود».
در این شعر به شما اجازه داده میشود که با بازی‌ای کودکانه به جهان کیارستمی وارد شوید.
بخش دوم «همراه با وفای او» نام دارد و سکانس‌های تدوین‌شده‌ای از فیلم‌های کیارستمی که در ماشین می‌گذرند، روبه‌روی ماشینی، شبیه به ماشین‌های کیارستمی پخش میشود و به دلیل کرونا، تماشاگران نمی‌توانند فیلم را از داخل ماشین ببینند، ولی صدای فیلم از داخل ماشین پخش میشود.
بخش سوم نمایشگاه با عنوان «از گرافیک تا سینما» به آثار گرافیکی کیارستمی که به نوعی مدخل او به جهان سینماست اختصاص دارد و در آن پوسترها، تصویرسازی‌ها و تیتراژهای ساخته شده‌ی او به نمایش گذاشته شده است.
بخش چهارم، در گالری عکاسی مرکز ژرژ پمپیدو، «دیدن اشعار، خواندن مناظر» نام دارد که در آن برگزیده‌ای از عکس‌ها و اشعار او به نمایش گذاشته شده‌اند.
در آخرین قاب از این مجموعه، فیلم «جاده‌ها» نمایش داده میشود که با کنار هم قرار دادن عکس‌های کیارستمی ساخته شده است. قرار دادن اشعار و این فیلم در بخش عکس، اشاره به هنر کیارستمی در به‌هم ریختن مرز بین هنرهاست. کدام از این قاب‌ها را میشود عکس خواند، کدام را شعر و یا سینما؟
در بخش پنجم، «پشت در انقلاب»، در چیدمانی که امیررضا کوهستانی اختصاصاً برای این نمایشگاه خلق کرده، به سرنوشت شخصیت‌های فیلم «قضیه شکل اول، شکل دوم» پرداخته شده است. کوهستانی با تأکید بر هفت شخصیتی که در این فیلم مقابل دوربین عباس کیارستمی قرار گرفته‌اند، با کنار هم قرار دادن اظهارات آن‌ها در فیلم، آخرین عکس موجود از آن‌ها، همچنین شرح مختصری از بیوگرافی هر یک، نگاه تیزبین کیارستمی در روایتِ یکی از مهم‌ترین برهه‌های تاریخی ایران را به تصویر می‌کشد.
بخش ششم که «زنان سینما» نام دارد، تصویر سی بازیگر زنی که در فیلم «شیرین» کیارستمی حضور دارند، در مقابل دختربچه‌ی فیلم کوتاه «NO» که کیارستمی در سال ۲۰۱۱ برای نمایش در سینماتک فرانسه تهیه کرده بود، قرار دارد. در این فیلم دختربچه‌ای شش‌ساله، با وجود علاقه‌اش به بازیگری، پیشنهاد بازی در فیلمی که شرطش دست زدن به موهایش است را رد می‌کند.
در بخش هفتم با عنوان «به من نگاه کن» با تأکید بر اهمیت نگاه برای کیارستمی، معرفی مجموعه عکسش از تماشاگران موزه و قسمتی از فیلم «کپی برابر اصل» به نمایش گذاشته میشود.
بخش هشتم «حرکت سرکوب‌ناپذیر زندگی» نام دارد. در این بخش برگزیده‌ای از نسخه‌های مرمت‌شده‌ی فیلم‌های کانون پرورشی به‌گونه‌ای به نمایش گذاشته شده است که مخاطب ناگزیر است در تجربه‌ای مشترک با شخصیت‌های این فیلم‌ها به«حرکت» بیفتد، مضمونی که خودْ شخصیت اصلی فیلم‌های کیارستمی است، از «نان و کوچه» تا پلان معروف بالا رفتن از راه زیگ‌زاگ «خانه‌ی دوست کجاست؟»
پس از آن به بخش نهم می‌رسیم. «مرا به خانه ببر»، فیلمی که کیارستمی با سِری پله‌هایی که عکاسی کرده بود ساخت. قصه‌ی توپی که جهش اجتناب‌ناپذیرش او را به خانه هدایت می‌کند.
مخاطب نمایشگاه نیز، در جستجوی روح خلاق کیارستمی، به قلب این نمایشگاه می‌رسد که خانه‌ی اوست. سه اتاقک در کنار هم خانه‌ی دوست را تداعی می‌کند. اتاقک اول از زیرزمین خانه‌ی کیارستمی در تهران، که به نوعی آتلیه‌ی هنری او بود الهام گرفته و «اندرونی هنرمند» نام دارد.
در بخش هفتم با عنوان «به من نگاه کن» با تاکید بر اهمیت نگاه برای کیارستمی، معرفی مجموعه عکسش از تماشاگران موزه و قسمتی از فیلم «کپی برابر اصل» به نمایش گذاشته میشود.
بخش سوم نمایشگاه با عنوان «از گرافیک تا سینما» به آثار گرافیکی کیارستمی که به نوعی مدخل او به جهان سینماست اختصاص دارد و در آن پوسترها، تصویرسازی‌ها و تیتراژهای ساخته شده‌ی او به نمایش گذاشته شده است.
بخش چهارم، در گالری عکاسی مرکز ژرژ پمپیدو، «دیدن اشعار، خواندن مناظر» نام دارد که در آن برگزیده‌ای از عکس‌ها و اشعار او به نمایش گذاشته شده‌اند.