...

Қорақалпоғистон Республикаси Беруний туманида фаолият юритаётган “Fozilbek Kamalovich” фермер хўжалиги 20 гектар пахта майдонига томчилатиб суғориш технологиясини жорий қилиш ортидан жиддий йўқотишлар ва муаммоларга учради. Қарийб ярим миллиард сўмлик давлат субсидияси ҳамда имтиёзли кредитлар ҳисобига харид қилинган лойиҳа бир ойга бормасдан барбод бўлди, фермер эса пахта етказиб бериш бўйича кластер билан тузилган шартномасини бажара олмай иқтисодий аҳволи инқирозга юз тутди.

“Fozilbek Kamalovich” фермер хўжалиги раиси Маҳмуд Сапаровнинг таъкидлашича, яроқлилик муддати 5 йилга дея мўлжалланган томчилатиб суғориш технологияси фаолияти бир ой ҳам чидаб бера олмади. Фермер ҳозирданоқ емаган сомсага пул тўламоқда, яъни, банк барбод бўлган лойиҳа учун олинган кредитини ундирмоқда. Устига устак кластер олдидаги мажбурияти ҳам бор, ўтган йили ерида сув бўлмагандан кейин ҳосил ҳам нобуд бўлди, бунинг оқибатида келиб чиққан зарар эса қарийб 120 миллион сўмни ташкил қилди.

Сув тежамкор ускунанинг қурилиши нега тежалди?

Томчилатиб суғориш технологиясини жорий қилиш бўйича туман ҳокимлиги мутасаддиларидан топшириқ тушгандан кейин (топшириқ туман ҳокимлигидан келганлигини фермер М.Сапаровнинг ўзи тасдиқлади) “Fozilbek Kamalovich” фермер хўжалиги ҳам бошқа фермерлар қаторида аввал амалиётда синаб кўрилмаган тизимни қўллашга келишади. Янги технологияни жорий қилишга бош қотириб ҳам ўтирмайдиган бўлди, чунки, туман ҳокимиятидагилар бу ишни ҳам “пишириб” қўйган экан: Пудратчи “Beruniy-Plastik-01” масъулияти чекланган жамияти барчасини ўзи ҳал қилиб берадиган бўлади ва ўрталарида 2021 йил 1 апрель куни шартнома тузилади. Лойиҳанинг жами қиймати 499 миллион 950 минг сўмга ёки 47 минг АҚШ долларига баҳоланади. Бир ой ичида 347 миллион сўм пудратчининг ҳисоб рақамига ўтказилади. Шартномага кўра, пудратчи томчилатиб суғориш технологиясини 90 кун ичида тўлиқ ўрнатиб бериши керак, яъни июнь ойининг охирига қадар барча ишлар тугалланган бўлиши даркор.

Фермер аввалида туман ҳокимлиги тавсия қилгандан кейин пудратчидан унчалик гумон қилмайди, лекин, июнь ойи охирида тўлиқ тугалланиши шарт бўлган иш қарийб бир ой, аниқроғи 27 июлга қадар чўзилиб кетгандан кейин тинчсизлана бошлайди. 20 гектар ер майдонининг фақат 10 гектарига томизгичли қувурлар тортилиб, қолган 10 гертар қисми эса қиста-қиста билан базўр август бошларида бажарилади.

Аммо, тизим барбод бўлганлиги учун буюртмаси ва пудратчи ўртасида ишнинг бажарилганлиги тўғрисида ҳеч қандай ҳужжат имзоланмайди.

Лойиқа тиқилган қувур кўзлари

Фермернинг айтишича, пудратчи ўзининг қурулмалари яроқлилик сертификатларини тақдим этмаган, ҳовуздаги сувни эса тиндирмасдан далага ҳайдаган. Оқибатда томизгичларнинг кўзларига лой тиқилиб қолган.

Лойиҳа бўйича ўрнатилиши керак бўлган ускуналардан 74 миллион 635 минг сўмлик камомад аниқланди. Масалан, лойиҳа ҳужжатларида 20 гектар майдонга 240 километр томизгичли лента тортилиши зарур бўлса, амалда 134 километр тортилган холос, 106 километр лента йўқ. Бунинг нархи эса 47 миллион 700 минг сўмни ташкил қилади. 800 метрлик қувур ётқизилиши керак бўлса, шунинг атиги 520 метригина бор ва ҳоказо. Баъзи қурилмалар керагидан ортиқ олиб келинган, бундан кўриниб турибдики, тизим умуман лойиҳадагидек қурилмаган.

Сентябрь ойининг ўрталарида тизимнинг қандай ишлаётганини текшириш учун келган мутасаддилар аҳволни ўз кўзлари билан кўради. 10 гектарга тортилган томизгичли қувурларнинг ўзи ҳам нотўғри қурилган – бир ариқда қувур бор, иккинчисида йўқ, учунчисида яна мавжуд. Яъни, ўртада битта ариқ бўш қолиб кетяпти. Демак, у ариқда экилган пахталар сув ичмаслиги керакми, унда қандай ҳосил беради. Аммо, аввал таъкидлагандек, тизим умуман ишдан чиққан эди. Бу вақтга (2021 йил сентябрь ойи) келиб суғориш муддатлари аллақачон ўтиб бўлган, ғўза майдонининг суви кечикиб чанқаши оқибатида ҳосилдорлик ҳам камайиб кетган эди.

Судга судралган даъво

Сув тежовчи технологияга ишониб 18,4 тонна пахта ҳосилини кам бажарган фермер судга мурожаат қилишга мажбур бўлади. Фермернинг “Мана технология ишламаяпти, агар, анъанавий тарзда давом этганимда пахта ҳосилидан камомад чиқмас эди, сув тежамкор тизимга ишониб 120 миллион зарар кўрмоқдаман, етказилган зарарни Пудратчи “Beruniy-Plastik-01” масъулияти чекланган жамиятидан ундириб беришни сўрайман” тарзидаги даъвоси ҳам ўтмай қолди. Боиси тақдим этилган ҳужжатлар жавобгар (Пудратчи “Beruniy-Plastik-01” масъулияти чекланган жамияти)дан пулни ундириб бериш учун етарли эмас деб топилди.

Жавобгар ҳам судга 10 гектар майдонга фермер томонидан сув очиб юборилганлиги боис ўз вақтида суғориш қурилмаларини қура олмаганлигини, лекин кеч қолиб бўлса ҳам ишни бажарганлигини важ қилиб кўрсатган.

Шундай қилиб, фермер даъвоси қаноатлантирилмади. Аммо, унинг зарар кўргани аниқ, сув тежамкор суғориш қурилмаларининг сифатсиз қурилганлиги оқибатида тизим умуман ишламаётгани аниқ. Ундай бўлса фермер кимга додини айтиши керак?

Дала четига чиқариб ташланган сув томизгич қурилмалар. Ушбу қурилманинг игнадек кўзларига лой тиқилиб қолгандан кейин ишдан чиққан. 5 йилга мўлжалланган қурилмалар бир ойга ҳам етмай ташландиқ ҳолга келган.

Ушбу ҳовузда сув тиндирилиб сув томизгич қувурларга юборилиши керак, аммо ҳовузнинг белгиланган талабга жавоб бермаслиги шундоқ ҳам кўриниб турибти.

FERMER канали

Е.Қаноатов, ЎзА