...

Scolytidae оиласи

Пўстлоқхўр қўнғизлар майда қўнғизларни бирлаштиради, бу оиланинг энг йирик вакиллари танасининг узунлиги 8-9 мм.га етади, лекин улардан кўпчилиги 3-4 ммга эга. Оиланинг барча вакиллари учун мўйловлар ва 4 бўғимли панжалар хос.

Барча пўстлоқхўрларнинг личинкалари оқиш рангда бўлиб, боши сариқ рангли. Танасимон доимо ўроқсимон, оёқлари йўқ.

Пўстлоқхўрларнинг биологик ўзига ҳослиги дарахтларга оилаоила бўлиб жойлашади. Бунда оила таркибий қисмидан келиб чиқиб, пўстлоқхўрлар моногам ва полигамга бўлинади. Полигам оила битта эркак ва бир неча урғочи(2-10 ва ундан кам кўпроқ), моногам бир эркак ва бир урғочидан иборат. Оила таркибий тузилишига йўлларнинг тузилиши ҳам боғлик. Моногам турда кириш йўлидаги (никоҳ камераси) тухумдан урғочиси йўлини кемириб ташлайди ва унинг чекаларига тухум қўяди. Тухумдан чиққан личинкалар личинка йўлларини кемириб ташлайди, озиқланишни тугатиб, улар ғумбак беланчагини ясайди ва ғумбакка айланади.

Пайдо бўлган қўнғизлар пўстлоқда ёзги туйнукни кемирадилар ва учиб кетишади. Бундан ташқари, алоҳида турларда вентиляция йўли ёки вақтинча никоҳ жойи ҳам ясайди.

Полигам турларда кириш каналдан никох, камераси кемирилади, улардан урғочилар сонига боғлик ҳолда бир нечта урғочилар йўли кетади. Урғочилар йўли личинка йўллари билан кесишган ҳолда ўтади. 

Пўстлоқхўрнинг ҳар бир турида унинг ўзига хос ҳусусияти, расм ва шаклга эга ва уларга кўра бу мураккаб йўларининг “муаллифини” аниқлаш мумкин. Пўстлоқхўрларнинг кўпчилик тури урғочи йўлини тозалайди, шу муносабат биланйўллар кириш туйнуги пастга қаратилган шаклда қурилади. Бу туйнукни қўнғир ундан тозалаш жараёнини осонлаштиради. Кесилган дарахтларда пўстлоқхўрлар илгаксимон асосда эгилган йўлларни ҳосил қиладилар, бунда эгилган қисми кириш йўли вазифасини бажаради.

Полигам пўстлоқхўрлар тик турган ёки кесилган дарахда ўрнашиб олиши ҳам фарқланади. Йиқитилган дарахтларда кириш йўллари тана ўқига нисбатан муайян бурчак остига йўналтирилади, тик турган дарахтларда - ўқ бўйлаб жойлашади.

Учиб чиққан ёш қўнғизлар қўшимча равишда озиқланадилар, бунда кўплаб турлари жиддий зарар етказадилар. Шундай қилиб, арча пўстлоқхўрининг қўнғизлари (Phioeosinus tumestanicu S) ёш навдаларда қўшимча озиқланадилар, бунда улар бутун ёғочни кемирадилар ва шохлар бутун қувраб қолади.

Катта қайрағоч,шарқий қалампир пўстлоқхўри қўшимча озиқланишда куртак яқинидаги пўстлоқни кемириб, голланд касаллиги қўзғатувчи инфекцияни касал дарахтдан соғлом дарахтга юқтиради. Қўшимча озиқланишда писта пўстлоқхўрлари қўнғизлари ҳам катта зарар етказади.