🛎

🔴عیش و طرب در باب عالی

📙معرفی کتاب «عیش و طرب در باب عالی» نوشته خلیل اینالجیک

🖋علی رحیمی زاده

🔹زمانی که سخن از تمدن و سبک زندگی عثمانی به میان می آید، کاملا بجاست که دو فرهنگ عامه [مردم] و در کنار آن فرهنگ دربار را به صورت جداگانه بررسی کنیم. تاریخ پژوهان می بایست به تفاوت عمیق میان فرهنگ درباری که نماینده سبک زندگی و فرهنگ طبقه نخبگان ممتاز (که در آن زمان ظرفا نامیده می شدند) و فرهنگ رعایا توجه کنند. فرهنگ ظرفا به لحاظ ریشه، در امتداد یک فرهنگ عظیم درباری پیش از اسلام قرار می گیرد. این مدل فرهنگی، هویتش را از خاورمیانه عتیق، ایران دوره کسری ها، یونان دوران هلنی گرفته، و در دوره اسلامی فرهنگ دربار اموی و عباسی را ادامه داده است. بی شک، میان فرهنگ عظیم دربار [عثمانی]، فرهنگ ظرفا و فرهنگ عامه [مردم] تاثیر متقابل و تبادل هایی، دائماً صورت می گرفت. در این فرهنگ پذیری متقابل بیش از هر چیز تقلید مردم از الگوهای فرهنگی دربار و اجرای الگوهای فرهنگ عامه [مردم] در دربار دائماً به چشم می خورد. فرهنگ درباری استفاده از نوکر و جاریه و مجالس عشرت هماره میان طبقات ممتاز جامعه دیده می شود، و در مقابل موسیقی عامه، رقص های عامه، نمایش قره گوز و نمایش های سنتی همیشه جزئی از سرگرمی های اجرا شده در دربار بوده اند. در عین حال، دربار همواره در حوزه تشریفات، آداب معاشرت، صنایع فرادست، ادبیات، اسلوب انشاء دیوان، و پوشش و آرایش ویژگی های منحصر به فردش را حفظ کرده است. فرهنگ فرادستی که اینگونه حاکم شده بود، به نوعی سمبلی از حاکمیت مطلق پدرسالارانه سلطان بود. فرهنگ پدرسالارانه، خارج از دیوارهای دربار نیز در هر وجهی از زندگی [مردم] نمایان است. برای مثال، آثار معماری فرادست عثمانی، اثر معماران خاصه دربار هستند. هرگونه تعمیرات مهم در شهرهای بزرگ توسط معماران حکومتی انجام می شد. ادبیات دیوانی، آن ادبیات شاعرانی بود که رضایت دربار را جذب کرده، تحت حمایت دربار بوده، و از سلطان جایزه دریافت می کرد. [دستور] زبان کلاسیک انشاء استفاده شده در دیوان و انواع خط نوشتاری، در حجره های دربار و به شیوه شاگرد-خلف-استاد تدریس می شد. خلاصه اینکه، حرفه هایی چون قلاب دوزی، جلد، خلعت، فرش و شمشیرسازی که در دربار انجام می شد، نمونه ای از اسلوب درباری شاخه های گوناگون صنایع ظریف محسوب می شوند. در این میان، آشپزی دربار عثمانی در طول زمان آشپزی ترکیه را شکل داده است. در یک کلام، در تمامی هنرهای [صنایع] زیبا اسلوب ظریف و کلاسیک اسلوب درباری بوده است. سلطان تمامی آثار اصلی ایجاد شده در این صنایع را با عنوان انعام، جایزه و اجرت [بخشش] پاداش داده و تشویقشان می نمود. در حقیقت، اگر بگوییم فرهنگ کلاسیک عثمانی مولود پدرسالاری [پاتریمونیال] دربار بوده است، اغراق نکرده ایم. خلیل اینالجیک که مقدمه «عیش و طرب در باغ خاصه» را اینگونه نوشته است، به گفته خودش در این کتاب سعی نموده تا قوانین اخلاقی حاکم بر زندگی نمایندگان فرهنگ عظیم دربار یعنی سلطان و ندیمه هایش و ظرفا را بررسی کند.

✅ آنچه می بایست در خصوص کتاب بدانیم

این کتاب که به دست انتشارات فرهنگی بانک کار [iş bankası] انتشار یافته، چاپ نخست آن در ژانویه 2011 میلادی در 327 صفحه روانه بازار نشر گردیده است.

🔸فصل ها : این کتاب شامل 9 فصل و چندین زیر فصل است.

🔻فصل اول در خصوص منشاء ادبیات کلاسیک با عنوان «آداب، رسوم و سنن ایرانی» : که چهار بخش «آداب، رسوم و سنن ایران قدیم : شاهنامه، قابوس نامه و سیاست نامه»؛ «شاعران کلاسیک و مجالس عشرت ایران»؛ «ایران دوره صفویه»؛ «موسیقی شناسان آذربایجانی دربار عثمانی» را شامل می شود.

 🔻فصل دوم با عنوان «دوره سلجوقی» : که سه بخش «سلجوقی های آناتولی [سلاجقه روم] و سنت ها و رسوم فرهنگ ایرانی»؛ «عروسی ها، مراسم های سلطانی و جشن ها»؛ «ادبیات ترک در دوره سلجوقی» را شامل می شود.

🔻فصل سوم در خصوص دوره بیگ نشین ها [امیرنشین ها] با عنوان شاعران [عهد] گرمیانی : که شش بخش «اشغال مغول»؛ «تاسیس بیگ نشین های ترکمن در سرحدات»؛ «بیگ نشین های ترکمن و طلوع ادبیات کلاسیک ترک»؛ «بیگ نشین گرمیان و فرهنگ آن»؛ «معدنی که منبع ثروت بود : شاپ»؛ «شاعران مصاحب [هم صحبت و هم نشین سلطان و امیران که رفت و آمد زیادی به دربار داشتند] گرمیانی و شعر کلاسیک ترک»؛ «پیروان اسلوب شاعران گرمیانی : شاعران جنبش ادبی "ترکی بسیط" [Türki-i Basit] » را شامل می شود.

🔻فصل چهارم در خصوص دوره عثمانی با عنوان «تیموریان و عثمانی ها» : که شش بخش «ایلدیریم بایزید، تیمور و یک مصاحب عرب : شهاب‌الدین بن عربشاه»؛ « دوره تیمور در سمرقند : جشن و عشرت (مجموعه تصاویری که روی گونزالس کلاویخو از جشن ها و عروسی ها در سمرقند در سفرنامه اش آورده، ضمیمه این بخش است)»؛ «دوره اُلُغ بیگ : قانون [یاسا] و طرفداران شریعت»؛ «دوره سلطان حسین بایقرا (1506-1469 میلادی) : عبدالرحمن جامی و علی شیرنوایی»؛ «اوغوزنامه ترکی و اوغوزگرایی» (که این بخش شامل ده زیر بخش می شود : «شجره نامه نوشته شده در دستورنامه انوری»؛ «شجره نامه عثمان مطابق بهجت التواریخ اثر شکرالله (1459.م)، مطابق جام جم آیین اثر بایاتلی حسن (1481-82.م)، و مطابق نظر محمد پاشا قره مانلی (1480.م)»؛ «شجره نامه دوره بایزید دوم مطابق باب اول اثر عاشق پاشازاده»؛ «شجره نامه [دوره بایزید دوم] مطابق اثر نشری»؛ «شجره نامه مطابق اوغوزنامه اثر رشیدالدین فضل الله همدانی (1300.م)»؛ «شجره نامه اوغوز مطابق تاریخ جهانگیر [مقدمه ظفرنامه تیموری] اثر شرف الدین علی یزدی تاریخ نگار تیمور (1405.م)»؛ «خلاصه ای از شجره ها»؛ «حماسه نبردهای عثمانی در روملی : سالتوق نامه اثر ساری سالتوق [درویش بکتاشی، مبلغ اسلام در بالکان (1298.م)]»)؛ «ادریس بیتلیسی : قانون شاهنشاهی در باب عشرت» را شامل می شود.

🔻فصل پنجم با عنوان «شاعران عثمانی و مجالس عشرت» : که سه بخش «روانی و عشرت نامه اش» (این بخش شامل یک زیر بخش باعنوان فصل ها در عشرت نامه روانی می باشد)؛ «شاعری از اصناف : ذاتی (1471-1546.م) و حامیانش» (این بخش شامل یک زیربخش باعنوان اشعار ذاتی می باشد)؛ «مصطفی علی چلبی [اهل گلیبولو] (1541-1600.م) : موائد النفائس فی قواعد المجالس» (این بخش خود شامل یازده زیربخش باعنوان : «آداب مجلس عشرت در باب عالی»، «شراب ضیافت»، «ساقی ها»، «رفتارهایی که باید از آن اجتناب کرد»، «مواد شادی بخش [عفیونی]»، «آلات موسیقی»، «خدمتکاران قلمان»، «شکارهای دسته جمعی»، «میخانه ها»، «صله دادن [پاتروناژ] : در خصوص انعام دادن») را شامل می شود.

🔻فصل ششم باعنوان «مجلس عشرت در دربار عثمانی» : که چهار بخش «عشرت در بیگ نشین های آناتولی غربی» (این بخش شامل یک زیربخش باعنوان «دربار : ساقی نامه های مجالس عشرت»)؛ «مکان های مجالس عشرت»؛ «واکنش به سنت مجلس عشرت»؛ «ممنوعیت شراب [شراب خواری]»؛ «توبه عمومی به امر سلطان» (این بخش شامل یک زیربخش باعنوان «سلطان بابُرشاه» می باشد) را شامل می شود.

🔻فصل هفتم باعنوان دوران لاله [Lale Devri] : که چهار بخش دوران لاله (1718-1739.م) و ندیم (این بخش شامل یک زیربخش باعنوان «دوران لاله از نگاه احمد رفیق» می باشد.)؛ قیام پاترونا خلیل و پایان دوران لاله؛ حاکمیت قلدران و زورگویان؛ مجالس عشرت در قرن نوزدهم میلادی؛ را شامل می شود.

🔻فصل هشتم باعنوان «حمایت و صله دادن [پاتروناژ] در ادبیات کلاسیک و محمد فضولی» : که شش بخش «حکومت پدرسالارانه [پاتریمونیال] و هنر»؛ «سلاطین شاعر» (این بخش شامل دو زیر بخش باعناوین «سلطان مراد دوم : شاعر و حامی شعرا»؛ «میخانه و مغبچه در دیوان شعر سلطان محمد فاتح (متخلص به عونی)» می باشد)؛ «شکل گیری فرهنگ دربار عثمانی و شعرای دیوانی عثمانی»؛ «اهدای قصیده و ندیم های مجالس عشرت»؛ «حامیان شعر [پاترون : سلاطین شعردوست] و درک هنری از شعر کلاسیک»؛ «شاعر و سلطان حامی شعر [پاترون] در تذکره های شعرا» (این بخش شامل یازده زیربخش باعناوین «شخی»؛ «لطیفی»؛ «عاشق چلبی»؛ «حسن چلبی قینالی زاده»؛ «فضولی و صله دادن»؛ «شکایت نامه فضولی»؛ «فضولی و سلطان سلیمان»؛ «فضولی و شاهزاده بایزید»؛ «فضولی و احمد سنجاق بیگ موصل»؛ «تذکره هایی در مورد فضولی»؛ «فضولی و منشی گری»؛ می باشد)؛ را شامل می شود.

🔻فصل نهم باعنوان «شاعران و صله هایی دریافتی ایشان مطابق دفتر انعام سال های 1503-1526 میلادی» : که سه بخش «شاعرانی که از سلطان انعام گرفته اند»؛ «از چه طریقی و به چه کسانی انعام و صدقه داده شده است»؛ «انعام عیدانه»؛ را شامل می شود. در این کتاب توجه ویژه ای به نفوذ و سیطره زبان، تاریخ و فرهنگ ایران در آناتولی در دوره سلاجقه روم و دولت عثمانی شده است

✅ این کتاب در حال حاضر توسط حسن حضرتی و علی رحیمی زاده در حال ترجمه به زبان فارسی است.