ژن دقیقا چیست؟

سید مهدی رادمرد/ژن شاید جالبترین چیزی است که درون پیکره موجودات زنده وجود دارد.شاید شما سلولهای مختلفی مانند نورون های مغزی را مثال بزنید وبگویید این سلولها از ژنها عجیترند!من به شما میگویم حتی این سلولها هم بخاطر وجود ژنهایشان هستند که وجود دارند.دستور ساخته شدن تک تک سلولهای بدن ما بصورت رمزواری درون مولکول کروموزوم هک شده است.ژن واژه ای است که به قسمتی از یک کروموزوم اطلاق میشود.اما چه قسمتی؟بجز زیرمجموعه کروموزوم بودن،این توالی ازاسیدهای نوکلئیک چه ویژگی دیگری باید داشته باشند تا ژن نامیده شوند؟آیا وِیژگی دیگری لازم است؟ قطعا اینگونه است چرا که DNAقسمت های بسیاری دارد که هیچ نقشی در سلول ندارند و شایسته این نامگذاری نیستند.سه چهارم از ژنوم انسان از دی‌ان‌ای غیرکاربردی و بی‌مصرف تشکیل شده‌است که دانشمندان آن را دی‌ان‌ای زباله نامیده‌اند.بخش کاربردی ژنوم انسان احتمالا از ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل دی‌ان‌ای تشکیل شده‌است و این مقدار در بهترین حالت ۲۵ درصد خواهد بود.

پس آیا میتوان به هر قسمتی از DNAکه وظیفه ای درسلول داشته باشد بگوییم (ژن)؟

ابتدا شاید لازم باشد به تعریف "ژن"نگاهی بیندازیم. در کتب مرجع علم بیولوژی و ژنتیک ژن بصورت:"قسمتی از DNAکه مسئول ساخت پروتئین است"تعریف میشود.اما ایا این یک تعریف کامل است؟خیر!

قصد من از نوشتن این مطلب نقد همین تعریف است که بنظر جامع و مانع نمی آید.

بسیاری قسمتهای DNAهستند که اینکار را نمیکنند،در عوض وظایف بسیار مهمتری به عهده دارند.برای مثال برخی قسمتهای DNAساخته شدن tRNAرا رمز میکنند که وظیفه ترانسفرکردن اسیدهای امینه در ترجمه را به عهده دارند.در واقع یک قسمت بسیار مهم از کروموزوم که پروتئینی از روی آن ساخته نمیشود اما در روند ساخته شدن پروتئین ها نقش حیاتی ایفا میکند.

در علم برای نامگذاریها معمولا جوانب بسیاری در نظر گرفته میشود اما ژن جزء استثنائات است!

در برخی کتب هم تعاریفی ارائه شده که از نظر علم بیولوژی وشاخه ژنتیک رسمیت ندارد.به یکی از انها اشاره میکنم:ژن هر بخشی از یک کروموزوم است که آنقدر در نسل های متمادی دوام میاورد تا به عنوان یک واحد انتخاب طبیعی عمل کند.

چنین تعریفی همانطور که اشاره کردم هیچ جایگاهی در علم ژنتیک ندارد و ممکن است فقط برای اشاره یا بعنوان تمثیلی برای بیان یک مطلب کاربرد داشته باشد.